** 5 **

یکی از تفاوت ها و تقسیم بندی های مهم نظام خلقت، "تفاوت در جنسیت" است که اصل "زوجیت" را به همراه دارد. تمام موجودات نظام هستی، اعم از انسان و حیوان و گیاه و حتی جمادات، زوجند (چنان که در علم فیزیک ثابت شده در هسته اتم که تشکیل دهنده تمام مواد است، الکترون با بار منفی، به دور پروتون با بار مثبت می گردد و بین این دو بار، نوعی گرایش وجود دارد):

"و من کل شیء خلقنا الزوجین لعلکم تذکرون"(ذاریات/ 49)

و از هر چیزی دو گونه یعنی نر و ماده آفریدیم،‌امید که شما عبرت گیرید

زوجیت، یک اصل کلی است و اساس نظام هستی بر پایه زوجیت اجزای آن است تا با قرار گرفتن هریک از دو زوج نر و ماده در جای خود، تمام موجودات به آرامش و کمال برسند و هستی، نظم یابد.

پس شناخت جایگاه و مقام انسان با توجه به جنسیت زن یا مرد، به ما کمک می کند که راه عروج و تکامل هر جنس را بشناسیم و دست از مقایسه برداریم.

ما نباید بدون شناخت جایگاه خود، فریاد دادخواهی سر دهیم و بهانه بگیریم که چرا زن با مرد، متفاوت است؟ راستی چرا ما هیچ وقت خود را با یک حیوان یا گیاه یا جماد مقایسه نمی کنیم و اعتراض نداریم که چرا من با سنگ و گیاه، متفاوتم؟!

تفاوت های موجودات در قالب و ماهیتشان، سنت الهی است و می دانیم که سنت الهی تغییر ناپذیر است پس اگر هر کدام از زن یا مرد در جنسیت خود، توانایی ها و استعدادهایشان را که همان مسیر کمال آنهاست نشناسند، هرگز بحث "همسرداری" را نخواهند فهمید و در نتیجه نمی توانند به اصول مطرح شده در آن عمل کنند.

به عنوان مثال، یکی از اصول مهم در همسرداری، اطاعت زن از شوهر است ولی برخی از ما زنان، به علت عدم شناخت جایگاه خود در نظام خلقت، نمی توانیم این اصل را که از تفاوت میان زن و مرد ناشی می شود، بپذیریم.

می دانیم که وظایف تشریعی تکالیفی هستند که به وسیله آنها، فرد به کمال و سعادت لازم در نوعیت خود می رسد. اطاعت زن از شوهر هم از جمله این تکالیف است که از تفاوت استعدادهای آن دو ناشی شده است. پس این اطاعت، تبعیض نیست چون هم زن و هم مرد را رشد می دهد یعنی استعدادهایی در زن وجود دارد که با اطاعت او از شوهرش رشد کرده، بارور می شود و زمینه عروج و تعالی او را فراهم می آورد، در مرد هم متناسب با خود او، استعدادهایی است که این گونه رشد می کند.

درواقع مقصد نهایی زن و مرد، یکی است و هر دو برای رسیدن به آن که همان کمالشان است توانمندند اما مسیر هر کدام متفاوت با دیگری است که آن هم به علت تفاوتی است که با هم دارند.

نکته مهم این است که ما این تفاوت را بشناسیم تا شرایط تکامل هر جنسیت را متناسب با خودش تشخیص دهیم وگرنه مثل این است که علم پزشکی بخواهد تفاوت بین چشم و گوش و قلب را بردارد و همه را در یک کاسه ریخته، برای سلامت یا درمانشان روشی یکسان ارائه کند!!

اما تفاوت زن و مرد چیست؟!

آیت الله مصباح یزدی در این زمینه می فرمایند:

"زندگی مشترک علی و فاطمه (علیهما السلام) کامل ترین اسوه در مسایل خانوادگی است... تقسیم کار در این خانه نورانی از علم و حکمت نبوی سرچشمه می گرفت: تدبیر کارهای منزل بر عهده زهرا (سلام الله علیها) و تدبیر امور بیرون منزل بر دوش علی (علیه السلام)... طرح پیشنهادی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیش از هر چیز ناظر به استعدادهای طبیعی و تکوینی هر یک از مرد و زن است؛ طرحی که در عرصه وظایف خانوادگی، نه زن سالاری را تجویز می کند، نه مردسالاری را؛ بلکه در بردارنده تقسیم کاری عادلانه در سایه سار ایثار و صمیمیت خانوادگی است."

ابتدا باید بدانیم انسان (چه زن چه مرد) مظهر تمام اسماء خداست و استعداد وجودش، ظهور این اسماءاست. اسماءالهی به دو دسته ی اسماء جلال و اسماء جمال تقسیم می شوند به گونه ای که تمامی اسماء، زیر مجموعه ی این دو هستند. اسمائی مثل قدرت، عزت و عظمت از اسماء جلال و اسمائی مثل رحمت، رافت، لطافت و عطوفت از اسماء جمال هستند اما نکته اینجاست که اسماء جمال و جلال هیچ گاه هم زمان با هم ظهور ندارند و همیشه یکی در بطن است و دیگری ظاهر و آشکار.

بنابراین اگرچه هم در زن و هم در مرد، صفات جمال و جلال وجود دارد اما در زن، جمال ظهور دارد و جلال در بطن است و در مرد جلال ظهور دارد و جمال در بطن است. یعنی زن بیشتر محبت، عطوفت، مهربانی، زیبایی، گذشت، ایثار و ... را دارد و قدرت و صلابت و ابهت در او کم رنگ است و مرد بر خلاف این است و این تنها به معنی غلبه صفات است وگرنه هم مرد می تواند صفات جمالی را بروز دهد و هم زن می تواند صفات جلالی را بروز دهد اما در زن، غلبه صفات با صفات جمالی و در مرد، غلبه با صفات جلالی است و این راز تفاوت میان زن و مرد است.

در زمینه شناخت زن در اسلام، ابهاماتی مطرح می شود که ناشی از برداشت نادرست از آیات و روایات است. مثلا برداشت نادرست از این حدیث شریف علوی موجب سرزنش زن و برتری جویی مرد شده است:

«عقول النساء فی جمالهن و جمال الرجال فی عقولهم » (الامالی شیخ صدوق/ ص 228)

عقل زن در جمال او و جمال مرد در عقل او خلاصه می شود.

آیت الله جوادی آملی در این زمینه می فرمایند:

"...میتوان از حدیث شریف علوی «عقول النساء فی جمالهن و جمال الرجال فی عقولهم» معنای دستوری فهمید؛ نه معنای وصفی؛ یعنی حدیث شریف در صدد بیان وصف دو صنف از انسان نیست که بفهماند ارزش، محبوبیت، عزت و عقل زن در زیبایی ظاهری و جمال وی است تا نکوهش او باشد و جمال مرد در عقل اوست تا ستایش وی باشد؛ بلکه این حدیث میتواند حاوی دستور یا وصف سازنده باشد؛ نه وصف قدح و نکوهش... بنابر این، زن باید طرایف حکمت را در ظرایف هنر ارائه دهد و مرد باید ظرایف هنر را در طرایف حکمت جلوه گر سازد؛ یعنی جلال زن در جمال او نهفته است و جمال مرد در جلال او و این توزیع کار، نکوهشی برای زن یا ستایشی برای مرد نیست؛ بلکه رهنمود هریک از آن دو است، تا هر کس به کار خاص خویش مامور باشد و با امتثال آن در خور ستایش گردد؛ وگرنه مستحق نکوهش میشود."

یکی دیگر از ابهامات پر سر و صدایی که از این نوع برداشت ناآگاهانه حاصل شده است ابهام در درک این آیه شریفه است:

 الرجال قوّامون علی النساء... (نساء/34)

مردان بر زنان "قوّام" هستند...

می دانیم که به سبب ظهور اسماء جمالی در زن و لطافت روحی اس که خداوند به او عطا کرده است، مسئولیت مادر شدن و تربیت نسل که نیاز به حوصله، محبت و مداومت خاصی دارد، به عهده زن گذارده شده و زن، مربی نسل انسانی است یعنی مظهر اسم ربّ خداوند.

اما مرد به خاطر سختی، قاطعیت و صلابتی که دارد، مدیر و مسئول کارهای سخت قرار داده شده است. به این دلیل است که خداوند مرد را قوّام بر زن قرار داده است.

اما مساله اینجاست که اولا ما معنی قوّام بودن را نمی دانیم و ثانیا گمان می کنیم کمال یعنی قّوام بودن!

قوّام یعنی مدیر و مدبّر، که این فقط برای مرد- به سبب استعدادهای درونی اش- کمال است و برعکس برای زن، نقص است چنانکه سبز بودن برای خیار، کمال است و برای پرتقال، نقص! و همانگونه که سبز بودن خیار، سبب برتری آن بر پرتقال نیست، قوّام بودن مرد هم سبب برتری او بر زن نیست.

زن به دلیل غلبه اسماء جمال در وجودش، زمینه مساعدتری برای ظهور کمالات الهی دارد و شایسته نیست که با سختی های اجتماعی و کشمکش های اقتصادی مشغول شود.

آیت الله جوادی این مطلب را چنین به زیبایی تشریح می فرمایند:

"اولا آیه الرجال.. مربوط به زن و شوهر است نه زن در مقابل مرد. ثانیا این قیومیت، معیار فضیلت نیست بلکه وظیفه است... همچنین قیومیت در زبان قران، به معنای فرمانروایی و سالارگری نیست بلکه یعنی سرپرستی و مدیریت و مسئولیت پذیری و چنین قیومیتی نه تنها مقام نیست بلکه باربرداری و خدمت گزاری است" (زن در آینه جلال و جمال/ص329)

مقام معظم رهبری هم در این رابطه تفسیر زیبایی دارند:

"این آیه بدین معناست که سرپرستی امور خانه به دوش مرد است. مرد باید برود کار کند.معیشت خانواده به عهده اوست. زن هر چه ثروت دارد مال خودش است اما معیشت خانواده به دوش او نیست.

این طور هم نیست که بگوییم همه جا باید خانم از آقا تبعیت کند،نخیر. چنین چیزی نه در اسلام داریم و نه در شرع. آیه «الرجال قوامون علی النساء» معنایش این نیست که زن باید در تمام امور تابع شوهر باشد.نه! یا مثل برخی از این اروپا ندیده های بدتر از اروپا و مقلد اروپا ،بگوییم که زن بایستی همه کاره باشدو مرد باید تابع باشد. نه این هم غلط است.

بالاخره دو تا شریک و دو تا رفیق هستند. یک جا مرد کوتاه بیاید و یک جا زن کوتاه بیاید. یکی اینجا از سلیقه و خواست خود بگذرد و دیگری در جای دیگر، تا بتوانید با هم زندگی کنید.

اما خداوند متعال تفاوت طبیعی را در زن و مرد قرار داده است. خدای متعال طبیعت زن را ظریف قرار داده است. بعضی از انگشتها خیلی درشت و گنده هستند و برای کندن یک سنگ از زمین خیلی مناسب است، اما اگر بخواهند یک جواهر خیلی ریز را لمس کنند معلوم نیست بتوانند بردارند.

اما بعضی از انگشتها ظریف و باریکند. آن سنگ را نمی توانند بردارند اما آن خرده جواهر و خرده طلا را می توانند از روی زمین جمع کنند. زن و مرد این طورند. هر کدام یک مسئولیتی دارند. نمی شود هم گفت که مسئولیت کدامیک سنگین تر است. مسئولیت هر دو سنگین است. هر دو لازم است. خدا اینها را اینطور کنار هم قرار داده است."

پس دانستیم که رمز قوّام بودن مرد بر زن، برتری مرد نیست بلکه ظرافت و آسیب پذیری زن و در مقابل قدرت مرد برای حمایت همه جانبه از همسرش است چنان که اگر متجاوزی به خانه آنها هجوم بیاورد این مرد است که تا پای جان از همسر و خانواده اش دفاع می کند.

اتفاقا با تفاسیری که رفت، ارزش و جایگاه بسیار بالایی که خداوند متعال برای زن در نظر گرفته است مشخص می شود و این قیومیت باری بر دوش مرد و وظیفه ای از وظایف مرد است.