طرح کار

انشا و نویسندگی

هدف از تفکیک انشا و نویسندگی در  واحد ادبیات، تمرکز و تأکید بر کسب مهارت نویسندگی در دانش‌آموزان است. اهمیت نویسندگی، تنها از جهت کسب مهارتی برای آینده نیست که شاید به‌عنوان حرفه‌ای درآمدزا اختیار شود و یا روزی جایی به‌کارآید. نوشتن، احساسات و عواطف را هدایت می‌کند و سبب ارتباطات سالم‌تر با هم‌نوعان خواهد بود، که اقتضای تمام دوره‌های سنی است. علاوه‌برآن، خوب‌نوشتن مستلزم به‌کارگیری صحیح حواس است و نیازمند تمرکز و تفکر عمیق، که اهمیت آن نیز بدیهی است.

نوشتن، حس خودباوری را در دانش‌آموزان افزایش می‌دهد و توانمندی‌های نهفته ایشان را آشکار می‌سازد. همچنین بار روانی تحمیل‌شده بر دانش‌آموزان را سبک می‌کند و می‌تواند کمکی باشد در جهت کشف اختلالات رفتاری احتمالی، و دغدغه‌ها و فشارهای روانی دانش‌آموزان، در جهت اصلاح و یاری‌رساندن به ایشان. اهمیت انشا و نویسندگی، در جملاتی کوتاه و این قالب محدود به بیانی کامل نمی‌رسد و حق آن ادا نمی‌شود؛ لذا به همین اشارات اندک بسنده می‌کنم.

کلاس انشا و نویسندگی در نظر دارد مطابق با چارچوب آموزشی پایه‌های اول تا ششم، فعالیت‌هایی خارج از کتاب را در جهت ارتقای سطح نوشتار دانش‌آموزان داشته باشد. درواقع با‌توجه‌به سطح هر دوره و توانمندی دانش‌آموزان، هرآنچه مقتضی نویسندگی است، در این کلاس تدریس می‌شود.

اهداف کلی

دراین‌خصوص چند رویکرد کلی مدّنظر است:

1. انس دانش‌آموزان با نویسندگی:

می‌آموزیم نویسندگی، هنری مختص گروهی خاص نیست و هر فردی - چه با استعداد ذاتی، چه بدونِ آن- می‌تواند خوب بنویسد. این روحیه را به چند شیوه مختلف در دانش‌آموزان پرورش می‌دهیم:

1. شناختن و شناساندن توانمندی‌های بالقوه هر دانش‌آموز:

بسیاری از دانش‌آموزان نسبت به توانایی‌های بالقوه خود ناآگاهند. یکی از کارکردهای کلاس انشا و نویسندگی، کشف این توانمندی‌ها در فرد‌فرد دانش‌آموزان، شناساندن آن به ایشان و هدایت آن در جهت رشد و باروری است. برای انجام این کار در جلسات اول، دانش‌آموزان ترغیب می‌شوند هرآنچه در توان دارند، بر کاغذ بنشانند. این نگاشته‌ها در پوشه‌ای ضبط می‌شوند و به‌مرور زمان، معلم با بررسی روند حرکتی هر دانش‌آموز، علاوه‌بر سنجش میزان رشد مطلوب او، توانمندی‌های خاص او را پیدا کرده و به نمایش می‌گذارد. یافتن توانمندی‌های ویژه در هر دانش‌آموز، ایجاد انگیزه کرده و او را به نوشتن مایل و نسبت به آن علاقمند می‌کند.

2. توجه به نکات مثبت هر نوشته، معرفی و برجسته‌سازی آن:

پس از چند جلسه آزاد نویسی و آشنایی نسبی معلم با سطح کلاس، آموزش نکات مؤثر در بهترشدن نوشتار آغاز می‌شود. در این گام‌ها که به‌مرور در طول سال و با تمرکز بر نکات کتاب درسی هر پایه صورت می‌پذیرد، هر دانش‌آموز سعی می‌کند آموخته‌ها را در نوشتار رعایت کند. سپس در زمان قرائت نوشته، از دیگر دانش‌آموزان خواسته می‌شود نکات مثبتِ موجود در نوشتار او را پیدا کنند و از این طریق، حس موفقیت و خودباوری در دانش‌آموز تقویت می‌شود. دو ماه اول با سیاست‌های تشویقیِ صِرف، دانش‌آموزان را به نویسندگی علاقمند و دلگرم می‌کنیم و پس از آن به‌مرور زمان، به نقد مثبت نوشته‌ها اقدام می‌شود.

در نهایت دانش‌آموزانی که موفق شده‌اند بیشتر نکات را در نوشتار خود رعایت کنند، به طرق مختلف -و البته بدون شاخص‌شدن و جلب حساسیت سایرین- مورد تشویق قرار می‌گیرند که از جمله آن، چاپ اثر ایشان در ماهنامه «انشا و نویسندگی» است که به‌صورت ماهانه انجام می‌پذیرد و انتخاب آثار مطابق با سیاست‌های جاری کلاس در آن ماه است. همچنین امکان چاپ آثار برتر در ویژه‌نامه اردیبهشت‌ماه فراهم است. علاوه‌بر آن و جهت مشارکت حداکثری دانش‌آموزان، به اقتضای زمان (مناسبت ها، جشن‌ها و ... ) نوشته‌های برتر معرفی و یا در جمع مدرسه قرائت می‌شوند. لازم به ذکر است معلم بر خود وظیفه می‌داند در دیدن و دیده‌شدن دانش‌آموزان کسی را از قلم نیندازد.

3.  همراهی معلم و دانش‌آموزان:

معلم در کنار دانش‌آموزان قرار دارد نه در مقابل ایشان. لذا هر زمان موضوعی برای نوشتن طرح می‌شود، خود را موظف می‌داند همراه دانش‌آموزان بنویسد، نوشته خود را به همراه دیگر دانش‌آموزان قرائت کند و آن را به نقد و بررسی کلاس بگذارد. این همراهی سبب انس و الفت دانش‌آموزان با معلم، کلاس و موضوع آموزشی می‌شود و علاقه و انگیزه ایشان به مشارکت را افزایش می‌دهد.

2. رشد علمی- تکنیکی سطح نویسندگی:

1. آموزش نکات لازم جهت نگارشی سالم و مؤثر مطابق آموزش‌های کتاب درسی هر پایه:

در هر پایه، نکات مورد تأکید کتاب نگارش آن پایه مدّنظر قرار دارد و در آموزش نویسندگی لحاظ می‌شود. معلم با تأکید بر نکات رعایت‌شده در نوشتار دانش‌آموزان، ایشان را به تمرین و ممارست ترغیب می‌کند و در عمل، آن‌قدر این نکات در متن نوشته‌ها تکرار می‌شوند که به‌صورت ملکه درمی‌آیند؛ دانش‌آموز به چشم تکلیفی دشوار به آن نمی‌نگرد، بلکه آن را به‌عنوان ابزاری جهت بهترنوشتن و درنتیجه بیشتر دیده‌شدن، به استخدام خود درمی‌آورد. این آموزش، فرع بر آموزش تکنیکی و مکمل آن است.

2. آموزش قواعد نویسندگی:

1) از منظر مهارتی: مهارت، آموزش‌دادنی و آموزش‌دیدنی است. پس هرکس -با استعداد ذاتی یا بدون آن- می‌تواند بیاموزد. در این بخش، متناسب با سطح کلاس، نکات لازم جهت خوب‌نوشتن، آموزش داده می‌شود که از جمله آن، قواعد آزادنویسی، ساده‌نویسی، واقع‌نگاری، پرهیز از جانبداری و تحمیل عقاید، شروع قوی و جمع‌بندی نهایی و ... است.

2) از منظر هنری: با بررسی‌های صورت‌گرفته در نوشتار دانش‌آموزان، افرادی که دارای استعداد ذاتی هستند، شناسایی و جهت‌دهی می‌شوند.

3. نوشتن و نوشتن و نوشتن:

نوشتن، مهارتی است که علاوه‌بر آموزش، نیازمند تمرین مستمر است. برای تحقق این منظور، کتاب‌هایی جذاب در نظر گرفته شده که به‌صورت تخصصی به آموزش انشا و نویسندگی تعلق دارد: 1. برای نوشتن دست‌های خود را گرم کنید (جلد 1 و 2 و 3)؛ 2. پرورش خلاقیت در کودکان.

معلم و دانش‌آموزان، گام‌به‌گام با تمرین‌های این دو کتاب پیش‌می‌روند و آنچه در طول کلاس فراگرفته‌اند را با تمرین، نهادینه می‌کنند. همچنین به‌کمک این تمرین‌ها، با شیوه رایج کپی‌کاری (املا نویسی!) مقابله کرده و دانش‌آموزان را در جهت خلق آثاری بدیع و باطراوت، هدایت می‌کنیم.

3. دانش‌آموزانِ نویسنده:

انتظار می‌رود در پایان سال، هر دانش‌آموز حداقل بتواند از مهارتی نسبی در نوشتن برخوردار باشد؛ به‌طوری‌که منظور خود را -که به‌صورت شفاهی خوب بیان می‌کند- بتواند خوب هم انشا کند.

به‌صورت حداکثری، توقع می‌رود در میان دانش‌آموزان، افرادی برجسته با قابلیت نویسندگی مطلوب و متناسب با پایه خود، شناخته شوند که به هنر خوب‌نوشتن و زیبا‌نوشتن مجهزند.

اهداف جزئی

به‌صورت جزئی‌تر و با تفکیک آموزش هر پایه، عملکردی به شرح زیر مدّنظر است:

پایه اول:

1. انس با نوشتن و ایجاد انگیزه و علاقه برای ساخت کلمات با حروفی که در هر هفته آموزش دیده‌اند.

2. طرح بازی مرتبط و هماهنگ با سطح آموزشی پایه.

3. ارائه برخی فعالیت‌های کتاب همراه «پرورش خلاقیت در کودکان» که متناسب با سطح آموزشی پایه فوق می‌باشد.

پایه دوم:

1. تصویرنویسی: نشان‌دادن چند تصویر مختلف، تقاضای توجه به جزئیات آنها و نوشتن درموردِ تصویر موردِعلاقه.

2. ارائه 2 یا 3 موضوع تشریحی، گفتگو درباره آنها و تقاضای نوشتن درموردِ موضوع موردِ‌علاقه (کتاب همراه «برای نوشتن دست‌های خود را گرم کنید 1 و 2 و 3»).

3. یافتن و برجسته‌کردن نکات نگارشی رعایت‌شده در نوشته دانش‌آموز، هم‌زمان با تدریس آن توسط معلم پایه؛ مانند: مخالف‌ها و هم‌معنی‌ها؛ توجه به محل زندگی موجودات مختلف و به‌کار‌بردن واژه مناسب؛ اشاره به مشاغل و مکان‌های مرتبط با آنها؛ صَرفِ افعال گذشته، حال، و آینده؛ استفاده به‌جا و مناسب از صفت‌های تفضیلیِ «تر» و «ترین»؛ توجه به علائم نگارشی و به‌کارگیری صحیح آن؛ استفاده به‌جا از جملات پرسشی و ... .

4. ارائه فعالیت‌های کتاب همراه «پرورش خلاقیت در کودکان».

پایه سوم

1. تصویرنویسی: نشان‌دادن چند تصویر مختلف، تقاضای توجه به جزئیات آنها و نوشتن درموردِ تصویر موردِ‌علاقه.

2. یافتن و برجسته‌کردن نکات نگارشی رعایت‌شده در نوشته دانش‌آموز، هم‌زمان با تدریس آن توسط معلم پایه؛ مانند: به‌کارگیری کلمات به‌صورت جمع «ها، ان، ات»؛ به‌کارگیری مترادف و متضاد کلمات؛ صرف فعل در گذشته، حال، و آینده و استفاده به‌جا از آن؛ استفاده به‌جا از علائم نگارشی «.- ؟ - «»- ،- :- !»؛ استفاده به‌جا از ضمیرها؛ به‌کارگیری پسوند و پیشوند مناسب؛ توجه به مفعول، موصوف و صفت و ... .

3. ارائه 2 یا 3 موضوع کلی برای انشا و تقاضای انتخاب موضوع موردِ‌علاقه، تبدیل آن به چند موضوع کوچک‌تر، انتخاب موضوع کوچک‌تر موردِ‌علاقه و نوشتن درموردِ آن.

4. تأکید بر جمله اول به‌عنوان جمله اصلی یا جمله موضوع، شرح کارکردهای آن، توجه به ارتباط بندهای بعدی با آن، شاخص‌کردن جملات اولِ قوی‌تر در میان نوشته‌ها.

5. خواندن داستانی کوتاه و هدفمند به‌عنوان نمونه از کتاب «101 قصه از دنیای حیوانات»، کتاب‌های کتابخانه یا داستان‌های پیشنهادی دانش‌آموزان (می شود از ایشان خواست برای جلسه آینده داستانی کوتاه که موردِ‌علاقه ایشان است با خود به همراه بیاورند)، تقاضای انتخاب عنوانی مناسب برای آن‌که به‌جز عنوان‌یابی مناسب که خود از نکات مهم نویسندگی است، مهارت‌های شنیداری، درک مطلب، توجه به جزئیات و توجه به پیام اصلی داستان را نیز در دانش‌آموزان تقویت می‌کند.

6. ارائه 2 یا 3 موضوع تشریحی، گفتگو درباره آنها و تقاضای نوشتن درموردِ موضوع موردِ‌علاقه (کتاب همراه «برای نوشتن دست‌های خود را گرم کنید 1 و 2 و 3»).

7. ارائه فعالیت‌های کتاب همراه «پرورش خلاقیت در کودکان».

پایه چهارم

1. تصویرنویسی: نشان‌دادن چند تصویر مختلف، تقاضای توجه به جزئیات آنها و نوشتن درموردِ تصویر موردِ‌علاقه و تقاضای انتخاب عنوانی مناسب با آن.

2. یافتن و برجسته‌کردن نکات نگارشی رعایت‌شده در نوشته دانش‌آموز، هم‌زمان با تدریس آن توسط معلم پایه؛ مانند: رعایت علائم نگارشی؛ توجه به املای صحیح کلماتی که تلفظ مشابه دارند، مانند: اساس و اثاث؛ شاخص‌کردن کلمات ترکیبی استفاده‌شده در نوشتار؛ به‌کار‌گیری مناسبِ واو ربط یا واو پیوند؛ به‌کارگیری صحیح پیشوندها و پسوندها؛ اتصال جملات با اما و ولی، چون و زیرا، سپس و بعد؛ توجه به هم‌خانواده کلمات و استفاده به‌جا از آنها و ... .

3. خواندن داستانی کوتاه و هدفمند به‌عنوان نمونه از کتاب «101 قصه از دنیای حیوانات»، کتاب‌های کتابخانه یا داستان‌های پیشنهادی دانش‌آموزان (می شود از ایشان خواست برای جلسه آینده داستانی کوتاه که موردِ‌علاقه ایشان است با خود به همراه بیاورند)، و تقاضای بازنگاری آن توسط دانش‌آموزان با رعایت ترتیب رویدادهای آن.

4. خواندن دو متن مشابه و پیداکردن شباهت‌های آن با مشارکت رقابتی دانش‌آموزان.

5. تمرین نوشتار علمی.

6. تمرین نوشتار ادبی.

7. تمرین انتخاب عنوان مناسب برای نوشته، شاخص‌کردن عناوین جذاب که بیشترین مناسبت را با نوشته و پیام آن دارد.

8. تأکید بر عبارت آغازین و برجسته‌سازی عبارات آغازین جذاب و جالبِ‌توجه در میان نوشته‌های دانش‌آموزان.

9. توجه به رعایت ترتیب رویدادها در نوشتار دانش‌آموزان.

10. تمرین ویرایش و بازنگاری نوشتار.

11. یافتن پیام جمله از طریق تبدیل حکایات به نثر ساده.

12. تقویت هم‌ذات‌پنداری و بیان توصیف با احساسات و عواطف خود.

13. توجه به جمله پایانی و اهداف آن.

14. تمرین خاطره‌نویسی (یادداشت روزانه).

15. تبدیل نظم به نثر یا متن ادبی به نثر ساده.

16. نوشتن به روش پرسشگری.

17. ارائه 2 یا 3 موضوع تشریحی، گفتگو درباره آنها و تقاضای نوشتن درموردِ موضوع موردِ‌علاقه (کتاب همراه «برای نوشتن دست‌های خود را گرم کنید 1 و 2 و 3»).

18. ارائه فعالیت‌های کتاب همراه «پرورش خلاقیت در کودکان».

پایه پنجم:

1. تصویرنویسی: نشان‌دادن چند تصویر مختلف، تقاضای توجه به جزئیات آنها و نوشتن درموردِ تصویر موردِ‌علاقه و تقاضای انتخاب عنوانی مناسب با آن.

2. یافتن و برجسته‌کردن نکات نگارشی رعایت‌شده در نوشته دانش‌آموز، هم‌زمان با تدریس آن توسط معلم پایه؛ مانند: استخدام پسوندها و پیشوندهای مناسب در نوشتار، رعایت علائم نگارشی و استفاده به‌جا از آن، ایجاد پیوند میان جملات با «هم، نیز، که، تا» و ... .

3. تجسم یک صدا، گفتگو درموردِ آن، ابراز احساس خود از آن صدا (شادی، اندوه، خشم و ... ) و علت آن حس، تقاضای نوشتن در‌این‌باره.

4. خواندن داستانی کوتاه و هدفمند به‌عنوان نمونه از کتاب «101 قصه از دنیای حیوانات»، کتاب‌های کتابخانه یا داستان‌های پیشنهادی دانش‌آموزان (می شود از ایشان خواست برای جلسه آینده داستانی کوتاه که موردِ‌علاقه ایشان است با خود به همراه بیاورند) و بررسی جزئیات آن با مشارکت دانش‌آموزان.

5. تبدیل نظم به نثر و حکایت به نثر ساده.

6. ارائه 2 یا 3 موضوع تشریحی، گفتگو درباره آنها و تقاضای نوشتن درموردِ موضوع موردِ‌علاقه (کتاب همراه «برای نوشتن دست‌های خود را گرم کنید 1 و 2 و 3»).

7. ارائه فعالیت‌های کتاب همراه «پرورش خلاقیت در کودکان».

8. خاطره‌نویسی (یادداشت روزانه).

9. تمرین شرح‌حال‌نویسی.

10. تمرین زندگی‌نامه‌نویسی.

11. تمرین خلاصه‌نویسی.

12. تشویق و هدایت دانش‌آموزان به سمت بهره‌گیری از تخیل در نوشتن.

13. تمرین گزارش‌نویسی.

14. تمرین تحقیق.

 

پایه ششم:

1. خواندن ابتدای یک داستان و تقاضای نوشتن ادامه آن.

2. یافتن و برجسته‌کردن نکات نگارشی رعایت‌شده در نوشته دانش‌آموز، هم‌زمان با تدریس آن توسط معلم پایه؛ مانند: توجه به مصدر کلمات؛ مبالغه‌گویی؛ کنایه؛ پیوند جملات با «بنابراین، اگرچه، اگر، تا»؛ به‌کارگیری تشبیه در نوشتار؛ استفاده از توصیف در نوشتن؛ استفاده از روش مقایسه؛ استفاده به‌جا از مبالغه و مناظره؛ به‌کارگیری شبه‌جمله و ... .

3. ارائه 2 یا 3 موضوع تشریحی، گفتگو درباره آنها و تقاضای نوشتن درموردِ موضوع موردِ‌علاقه (کتاب همراه «برای نوشتن دست‌های خود را گرم کنید 1 و 2 و 3»).

4. ارائه فعالیت‌های کتاب همراه «پرورش خلاقیت در کودکان».

3. تحقیق و گزارش‌نویسی.

4. تبدیل نظم به نثر، و ضرب‌المثل به نثر ساده.

5. خلاصه‌نویسی.

6. شرح‌حال‌نویسی.

7. توجه به ساده‌نویسی، کوتاهی جملات و مرتبط‌بودن آنها.

8. تمرین نوشتن با بهره‌گیری از حواس.

9. خاطره‌نویسی (یادداشت روزانه).

10. روزنامه دیواری.

11. تمرین جان‌بخشی به اشیاء.

12. استفاده از ضرب‌المثل، لطیفه، شعر، آیات، روایات و ... در نوشتار.